Έχει παρατηρηθεί εδώ και πολλά χρόνια, οι κοινότητες ελεύθερου λογισμικού, συμπεριλαμβανομένων των ομάδων προγραμματιστών (developer teams), LUGs (Linux Users Groups), αλλά και σοβαρές προσπάθειες – όπως το Linux International το οποίο ίδρυσε ο John (maddog) Hall και το οποίο έχει εν μέρει ενσωματωθεί στο Linux Foundation – να βιώνουν κανονικό βιολογικό κύκλο, γέννησης, ζωής και θανάτου. Τι είναι αυτό που οδηγεί όλες αυτές τις οντότητες, επίσημες και ανεπίσημες στην τελμάτωση και από εκεί στον σίγουρο θάνατο;
Η απορία μου ξεκίνησε αρκετά νωρίς με την εμπλοκή μου στην ίδρυση του GREEKLUG. Διαβάζοντας όμως τη μελέτη “Χτίζοντας μια κοινότητα Ελεύθερου Λογισμικού” των Μπερεδήμα, Γλέζου που έγινε για λογαριασμό της εταιρείας ΕΛ/ΛΑΚ το Δεκέμβρη του 2009, λίγο – πολύ επιβεβαίωσα κάποιες σκέψης.
Το κείμενο αυτό θεωρεί ως λόγο της δημιουργίας συλλογικοτήτων κάθε είδους, την προώθηση των συμφερόντων αυτής της ομάδας και όχι απλά την ανούσια κατανάλωση αλκοόλ ή καφέδων. Αν συνέβαινε το τελευταίο τότε δεν υφίσταται ο λόγος της δημιουργίας μιας τέτοιας συλλογικότητας. Καλύτερα λοιπόν, όσοι δεν συμφωνούν με την παραπάνω θέση να σταματήσουν να διαβάζουν το κείμενο αυτό καθώς τα παρακάτω θα τους προσβάλλουν. Αν δε, έχουν συμβάλλει στην δημιουργία κάποιου σχήματος όπως αυτά περιγράφονται στην πιο πάνω παράγραφο, καλά θα κάνουν να τα μετονομάσουν σε Alcoholics Linux Users Groups, Pervert Linux Users Groups, Troll Linux Users Group ούτως ώστε να υπάρχει διάκριση μεταξύ όλων εμάς που θέλουμε να έχουμε μια ευχάριστη ενασχόληση, ένα κοινωφελή σκοπό, ένα κοινωνικό έργο στη ζωή μας, από ανθρώπους που απλά έχουν πολλά λεφτά (αυτό, όχι κατ’ ανάγκη), δεν έχουν τι να κάνουν και έτυχε να ασχοληθούν με τους υπολογιστές και μαζεύτηκαν σε μια καφετέρια (λίστα, irc channel) για να τα πούνε.
Εθελοντισμός, η «αχίλλειος πτέρνα» του Ελεύθερου Λογισμικού;
Ο Εθελοντισμός είναι το Α και το Ω για όποιον ξεκινάει να ασχολείται με το ΕΛ/ΛΑΚ. Γνωρίζει αυτό ως παγκόσμια κοινότητα προγραμματιστών, υπερασπιστών και χαρτογιακάδων που ασχολούνται με αυτό εθελοντικά, εν συνεχεία την επανδρώνει εθελοντικά και στο τέλος προβάλλει αυτή την ιδέα του εθελοντισμού και σε άλλους. Μήπως όμως η έννοια του εθελοντή έχει παρεξηγηθεί; Τι είναι λοιπόν ο εθελοντής;
- Το κορόιδο που γράφει software για να το δώσει μετά «τζάμπα» υπό την GPL 3;
- Το κορόιδο που πληρώνει τα έξοδα ενός οργανισμού όσο αντέχει η τσέπη του;
- Το κορόιδο που αφήνει πίσω την οικογένειά του για να γυρίζει και να δίνει ομιλίες;
Δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις ναι. Ο εθελοντής είναι – και του συμπεριφέρονται – ως κορόιδο. Αυτή είναι η λανθασμένη έννοια του Εθελοντισμού. Οι Αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν ένα ρητό που έλεγε «Primum vivere, deinde philosophari», δηλαδή «Πρώτα ζήσε και μετά φιλοσόφησε» καθώς δεν αντιλαμβάνονταν την έννοια του φιλοσόφου ως επάγγελμα. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τους εθελοντές στο Ελεύθερο Λογισμικό σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα ειδικότερα. Στην χώρα μας η έννοια του εθελοντή είναι τοσο παρεξηγημένη που είναι πλεον οξύμωρο να αναφερθεί κάποιος σε «επαγγελματία εθελοντή». Δηλαδή εθελοντή με full-time ωράριο στον μη κερδοσκοπικό οργανισμό / μη κυβερνητική οργάνωσή που συμμετέχει με σκοπό την προώθηση μιας ιδέα, ενός προϊόντος, ενός κοινωνικού έργου, μιας ηθικής φιλοσοφίας.
Πόσοι από τους συμμετέχοντες σε διάφορες συλλογικότητες του ΕΛ/ΛΑΚ γνωρίζουν πως το Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού, του οποίου πρόεδρος είναι ο Richard M. Stallman, έχει τζίρο περίπου $1.000.000 το χρόνο; Ίσως κανείς, γιατί έχει περάσει η αντίληψη πως το χρήμα είναι κάτι κακό, κάτι μιαρό όταν αναμιχθεί με τον εθελοντισμό, σε τέτοιο βαθμό, που αν ποτέ περάσουν από τα χέρια κάποιου σημαντικά ποσά της τάξης των εκατοντάδων, των χιλιάδων, ή των δεκάδων χιλιάδων ευρώ, αμέσως να στηλιτευθεί, να λοιδωρηθεί και να αποβληθεί από την κοινότητα στην οποία συμμετέχει.
Ναι όντως το χρήμα πονάει και πονάει επειδή ακριβώς πολλές επίσημα αναγνωρισμένες συλλογικότητες δρουν ακόμα στο στάδιο της «παιδικής χαράς», της «κλίκας» και της «παρέας». Τα μέλη που συνήθως συμμετέχουν σε αυτές έχουν εμπιστοσύνη το ένα στο άλλο με τη μορφή λευκής επιταγής και παραλείπουν να δημιουργήσουν εσωτερικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς παρ’ ότι και απέναντι στην πολιτεία οφείλουν να το κάνουν αλλά και απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό. Με τον τρόπο αυτό, η δυστυχής κατάληξη είναι φίλοι να μαλώνουν για τα λεφτά, οι παρέες να διαλύονται και μαζί τους στον πάτο να παίρνουν και τον οργανισμό τον οποίο δημιούργησαν.
Χρήμα, χρήσιμο και σωτήριο για την επιβίωση
Όσοι λοιπόν συμπεριφέρονται κατά τον ανώριμο αυτό τρόπο δεν έχουν καταλάβει κάτι πολύ απλό. Οτι δυστυχώς δεν είναι εύκολο να καταργηθεί το χρήμα από τη μια μέρα στην άλλη. Ναι, καταργήθηκε το χρήμα το οποίο χρειάζεται για να αγοράσει κάποιος λογισμικό. Δημιουργήθηκε επίσης η δυνατότητα να μπορεί κάποιος να βγάλει χρήμα πακετάροντας και διανέμοντας τη δουλειά κάποιου άλλου. Όμως είναι αδύνατο ένας οργανισμός (παρατηρήστε την σημασία της λέξεως οργανισμός), να επιβιώσει υπάρχοντας μόνο ως «ηλεκτρονικό φάντασμα» σε μια παραίσθηση τύπου Second Life.
Ναι, είναι αναγκαίο το χρήμα να ρέει σε εθελοντικούς οργανισμούς. Ίσως κάτι παραπάνω από αναγκαίο. Είναι θέμα επιβίωσης. Η ουσία του προβλήματος που οι «παρέες» δεν μπορούν να προσδιορίσουν είναι να μπορεί μια συλλογικότητα να χρησιμοποιεί χρήμα, και μάλιστα μεγάλα ποσά χρήματος, χωρίς αυτό να γίνει αυτοσκοπός. Χωρίς να υπάρξει παρέκκλιση από την πορεία του σκοπού, την προώθηση δηλαδή του ΕΛ/ΛΑΚ, το μη κερδοσκοπικό / μη κυβερνητικό χαρακτήρα της οντότητας.
Αν όμως υπάρχει ένας ή περισσότεροι άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους για αυτό το σκοπό, που έχουν ξοδέψει στο παρελθόν άπειρο χρόνο και άπειρο κόπο, δε θα συνιστούσε παρέκκλιση από την πορεία η πρόσληψη τέτοιων ανθρώπων ως μόνιμο προσωπικό του εκάστοτε οργανισμού, έστω και για ένα «χαρτζηλίκι της πλάκας». Η αλήθεια είναι πως δε χρειάζονται πολλοί. Στο Free Software Foundation στο οποίο έγινε αναφορά προηγουμένως, απασχολούνται 11 άνθρωποι ως μόνιμο προσωπικό. Όμως είναι μόνιμο προσωπικό, είναι απαραίτητοι, είναι επαγγελματίες στον τρόπο της εργασίας τους και είναι εθελοντές γιατί κανείς δεν τους ανάγκασε ποτέ να ξεκινήσουν να αγαπούν το ΕΛ/ΛΑΚ και να αφιερώσουν τη ζωή τους για την προώθησή του.
Αντίστοιχα συμβαίνει και για την ουσία του Ελεύθερου Λογισμικού, το ίδιο το λογισμικό. Εθελοντής δε σημαίνει, να το πούμε ωμά… μαλάκας. Αν κάποιος συμμετέχει σε μια ευρύτερη ομάδα που αναπτύσσει ένα σοβαρό project Ελεύθερου Λογισμικού, δε σημαίνει οτι αυτός ο άνθρωπος δε θα πληρωθεί. Δυστυχώς έχει παρατηρηθεί έντονα το φαινόμενο στην Ελλάδα να γίνεται η λάθος σύνδεση του Ελεύθερου Λογισμικού με την τιμή, την αξία (price) του λογισμικού και κατ’ επέκταση με το μισθό που θα λάβει κάποιος που αναπτύσσει το πρόγραμμα. Υπάρχουν καταγεγραμμένα περιστατικά εκμετάλλευσης και άσχημης συμπεριφοράς απέναντι σε προγραμματιστές που αφιέρωσαν όλο το χρόνο τους για να κάνουν… «τζάμπα μάγκες» κάποιους άλλους. Υπάρχουν δικλείδες για να μη συμβαίνει αυτό, αλλά η ελληνική «οδύσσεια εξυπνάδα» κατάφερε να τις ισοπεδώσει στο πέρασμα του χρόνου.
και φυσικά… η Νοοτροπία κλίκας
Το χειρότερο βέβαια φαινόμενο και βασική αιτία μη επιβίωσης κοινοτήτων ΕΛ/ΛΑΚ είναι η κλειστή νοοτροπία κλίκας που αναπτύσσεται κατ’ αρχήν εξαιτίας του αρχικού κλίματος «της όμορφης αρχικής παρέας» αλλά και της τραγικής ψευδαίσθησης πως αποτελούν μέρος μιας ομάδα «ξεχωριστών ανθρώπων» με ιδιαίτερες γνώσεις και τη θέληση να διαφυλάξουν την ισχύ της, «κρυφή».
Η προσπάθεια λοιπόν να διατηρηθεί το όμορφο κλίμα της εκκίνησης ενός εγχειρήματος και στη συνέχεια και πιο πέρα, εκτός από συντηρητική μπορεί να χαρακτηριστεί και άσκοπη γιατί είναι σαν να μην παραδέχεται κάποιος τη χαοτική μορφή fractals που έχουν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Βάζοντας φραγμούς σε κάτι τέτοιο, το μοιραίο είναι να μην υπάρξει συνέχεια. Το motto «εμείς και εμείς» έχει γίνει συνώνυμο πολλών προσπαθειών στον ελληνικό χώρο και πολλές φορές σκόπιμα, καθώς μόνη έννοια κάποιων είναι η αυτοπροβολή και η ενασχόληση των τρίτων με το πρόσωπό τους. Φτάσαμε σε σημείο να ακούμε κοινότητες με πλειοψηφία των 7 ατόμων να «διώχνουν» μέλος (μάλλον το 8ο) γιατί δεν κολλούσε στη παρέα τους.
Από την άλλη, η δημιουργία μιας κλειστής σέχτας, η οποία από την εκκίνησή της είναι καταδικασμένη σε θάνατο, καθώς ο πήχης είναι τόσο ψηλά για τα εισερχόμενα σε αυτή μέλη, που ουσιαστικά, αν έχουν χάσει την ευκαιρία να παρευρεθούν στην ιδρυτική φάση, αποκλείονται και στην συνέχεια λόγω μη δυνατότητας συνεννόησης στον εσωτερικό κώδικα επικοινωνίας. Η κλίκα λοιπόν θα διαφυλάξει σαν ιερό δισκοπότηρο την γνώση, θα διαλαλείση πως το Opensource είναι «για λίγους» και πως «αν δεν το κάνεις από το terminal σε μία μόνο εντολή, δεν αξίζεις να να σου μιλάμε». Γι’ αυτούς κάθε νέα προσπάθεια πρέπει να καταδικαστεί, να ριχθεί στην πυρά και να ποδοπατηθεί. Η ελευθερία του λογισμικού… στα καλύτερα χέρια!
Παρ’ όλα αυτά σήμερα τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα απ’ ότι στο παρελθόν. Σήμερα με τη δυνατότητα των fora, των ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης, των blogs και άλλων εργαλείων δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον να εκφραστεί ανοιχτά χωρίς να φιμωθεί η άποψή του από τον εκάστοτε moderator.
Και κάτι για να κλείσω: Πολλές φορές προσπαθώ να κρατήσω για τον εαυτό μου κάποια πράγματα που ήρθαν σε γνώση μου, τόσο για κοινότητες / συλλόγους όσο και για συμμετέχοντες σε αυτούς, μόνο και μόνο για να μη δυναμιτίσω περισσότερο μια ήδη τεταμένη κατάσταση στην ελληνική κοινότητα. Προσπαθώ να κρατήσω μια μετριοπαθή στάση. Άντε να δούμε πόσο θα πάει αυτό…